Ból ucha może być objawem różnych schorzeń. Dolegliwość ta określana jest fachowo mianem otalgii. Jeśli jej przyczyna ma źródło w uchu, nazywa się ją otalgią pierwotną. W sytuacji, gdy zmiany chorobowe powodujące ból ucha zlokalizowane są poza nim, stwierdza się otalgię wtórną.
Ból ucha to uciążliwa dolegliwość, która znacznie rzutuje na codzienne funkcjonowanie. Niestety nie należy do rzadkości. Ból ucha może być spowodowany przez stan zapalny, ale i nowotwór, zapalenie stawów szyjnych, zatok i gardła, choroby zębów, dysfunkcję stawu skroniowo-żuchwowego, nerwobóle, infekcję gruczołów ślinowych.
Ból ucha – trudności w określeniu przyczyny
Dokładne określenie przyczyny bólu ucha nastręcza wiele trudności. Ucho to narząd o złożonej budowie. Wymienia się w nim ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne, a w każdym z nich odrębne struktury. Trąbką słuchową ucho łączy się z gardłem6. Poza tym jest bardzo mocno unerwione. Zlokalizowane są w nim włókna czuciowe z nerwów czaszkowych (w tym błędnego, językowo-gardłowego, twarzowego, trójdzielnego) i szyjnych nerwów rdzeniowych, które ciągną się w obrębie szyi, głowy, klatki piersiowej. Źródło bólu ucha nie musi być w ogóle w nim umiejscowione, a może mieć wtórny charakter do innych dolegliwości2.
Stan zapalny – najczęstsza przyczyna bólu ucha
Za bolące ucho najczęściej odpowiada stan zapalny. W zależności od zajętej części anatomicznej wyróżnia się:
- zapalenie ucha zewnętrznego,
- zapalenie ucha środkowego,
- zapalenie ucha wewnętrznego (zapalenie błędnika).
Stan zapalny ma podłoże infekcyjne. W przypadku ucha zewnętrznego najczęstszymi przyczynami są: wirus opryszczki, który wywołuje zmiany o charakterze półpaśca, bakterie Staphylococcus aureus i Pseudomonas aeruginosa, grzyby z rodzaju Candida i Aspergillus. Stan zapalny toczy się w obrębie przewodu słuchowego. Choroba objawia się m.in. bolesnym obrzękiem, świądem, zaburzeniem słuchu, zaczerwienieniem skóry, zawrotami głowy, niedowładem nerwu twarzowego po stronie zapalenia. Przy zapaleniu ucha zewnętrznego lekarz dokonuje przepłukiwań letnią wodą, zaleca stosowanie kropli do uszu uśmierzających ból i redukujących obrzęk, a w przypadku zakażenia bakteriami może zapisać antybiotyki1.
Zapalenie ucha środkowego to częsta przyczyna dolegliwości u dziecka. Przeważnie za jego powstanie odpowiadają wirusy, jednak nierzadko dochodzi do nadkażenia przez bakterie, w tym Streptococcus pneumoniae, Moraxella catarrhalis, Haemophilus influenzae.Objawy zapalenia ucha środkowego to m.in.: silny ból, gorączka, upośledzenie słuchu, złe samopoczucie, uczucie pełności w uchu, wymioty. Co pomoże na ból ucha przy zapaleniu? Zaleca się gorące okłady, stosowanie środków o działaniu przeciwgorączkowym, przeciwbólowym i przeciwzapalnym zarówno ogólnie, jak i miejscowo. Niekiedy potrzebna jest antybiotykoterapia4.
Powikłaniem zapalenia ucha środkowego bywa zapalenie błędnika, czyli ucha wewnętrznego, choć może mieć ono też wiele innych przyczyn. Obszar ten unerwiony jest przez nerw przedsionkowo-ślimakowy, który nie ma włókien bólowych. Stąd nie odczuwa się w nim bólu. Typowe są za to: uczucie ciśnienia lub pełności w uchu, zaburzenia równowagi, zawroty głowy, niedosłuch. Zapalenie błędnika jest wskazaniem do hospitalizacji.
Inne przyczyny bólu ucha
Ból uszu może być spowodowany wieloma innymi stanami. W przypadku ucha zewnętrznego odpowiadać mogą za niego m.in.:
- uraz mechaniczny, termiczny (odmrożenie, oparzenie),
- czyrak przewodu słuchowego zewnętrznego,
- wyprysk (alergiczny, kontaktowy),
- ciało obce lub zaleganie woskowiny,
- choroby nowotworowe, np. ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (Wegenera), ziarniniak kwasochłonny.
Dodatkowo w obrębie ucha środkowego mogą występować:
- nowotwór w jamie bębenkowej, uciskający lub naciekający trąbkę słuchową,
- uraz, któremu towarzyszy uszkodzenie i perforacja błony bębenkowej. Może mieć charakter mechaniczny (np. ciało obce w uchu), ciśnieniowy (pojawia się np. podczas nurkowania, wybuchu, lotu samolotem) i akustyczny,
- zaburzenia czynności trąbki słuchowej.
Najczęstsze przyczyny wtórnego bólu ucha
Do częstszych wtórnych przyczyn bólu ucha należą choroby zębów. Wymienia się wśród nich zwłaszcza: uraz, niewyrżnięty III ząb trzonowy, zapalenie miazgi lub kieszonek przyzębnych. Ból ucha i szczęki oznaczać może uraz lub zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego3. Ponadto omawiana dolegliwość może się pojawić przy zmianach zwyrodnieniowych i zapaleniu w obrębie kręgosłupa odcinka szyjnego. Jest też powszechna w nerwobólach nerwów zaopatrujących ucho.
Ból ucha i gardła towarzyszy aftom, czyli owrzodzeniom jamy ustnej, ostremu zapaleniu błony śluzowej jamy ustnej i języka, anginie, zwanej fachowo ostrym zapaleniem migdałków podniebiennych i błony śluzowej gardła. Ból ucha przy przełykaniu to częsty objaw chorób przełyku, w tym zapalenia, przepukliny rozworu przełykowego, choroby refluksowej, ale i nowotworów gardła dolnego, dna jamy ustnej, migdałka, krtani2.
Ból za uchem to dolegliwość doświadczana przy zapaleniu struktur sąsiadujących z uchem, w tym zatok przynosowych, ślinianek przyusznych, nosa, tętnicy skroniowej. Ból ucha może być spowodowany przez kręcz szyi, obrażenia głowy, a nawet pojawia się w wyniku chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak tętniak czy zawał mięśnia sercowego. Leczenie wtórnych bólów ucha zależne jest od przyczyny ich powstania. Podstawą jest usunięcie choroby za nie odpowiadającej5.
KETO/052/05-2021
